Türkiye’nin akarsuları

Kızılırmak, millet bahçesi

Türkiye’nin akarsuları
Nehir ya da ırmak, genellikle denizlere, göllere ya da bir başka büyük akarsuya dökülen, özellikle genişliği ve taşıdığı su miktarı bakımından büyük akarsulara verilen genel isimdir. Kimi durumlarda ise bir başka suya ulaşmadan yer altında kaybolduğu ya da tamamen kuruduğu da görülmektedir. Büyük akarsular nehir ya da ırmak olarak adlandırılırken daha küçükleri ise çay ve dere olarak adlandırılırlar.

Irmak, su döngüsünün önemli bir öğesidir. Irmaklardaki suyun temel kaynağı yağışlardır. Yağmur ya da kar yağışı ile yeryüzüne inen su yüzey akıntıları, yer altı suları biçiminde nehirleri beslerken buzullar gibi doğal kaynakların erimesiyle oluşan suları da bu kaynaklara ekleyebiliriz. Nehirlerin doğduğu yere kaynak, denize döküldüğü yere ağız denir. Büyük ırmaklara katılan görece küçük ırmaklar genellikle kol diye adlandırılır.

Bir çay ile ırmak arasındaki fark açık ve net olarak tanımlanamamıştır. Çay dereden büyük ancak ırmaktan küçük akarsu olarak tanımlansa da bu büyüklük kavramı görecelik göstermektedir. Bu ayrım akarsunun üzerinde yapılan etkinliklere (taşımacılık, suyun iktisadi değeri, çevrelik faktörler) göre belirlenebilir.

Bunu da oku :  Türkiye'nin su varlığı

Irmaklardaki su kayıpları nehir yatağından veya derindeki akiferden meydana gelen su sızıntıları ve kısmen de buharlaşma neticesinde olur. Irmaklardaki toplam su miktarı dünyadaki toplam su miktarının sadece küçük bir parçasını oluşturmaktadır.

Akarsuların genel özellikleri :
1– Akarsularımızın debisi yüksek değildir.
2– Akarsularımızın akış hızı yüksektir.
3– Akarsularımızın rejimi düzensizdir.
4– Bazı akarsularımız kaynağını dışarıdan alır [Asi, Meriç]. Bazı akarsularımız da Türkiye’de doğar, dışarıda denize dökülür [Fırat, Dicle, Aras, Kura, Çoruh].
5– Akarsularımızdan şu şekilde yararlanılır : İçme suyu, Sulama, Turizm, Balıkçılık, Enerji üretimi

Başlıca akarsularımız
1– Karadeniz’e dökülenler : Çoruh, Harşit, Yeşilırmak, Kızılırmak, Bartın çayı, Yenice, Sakarya.
2– Marmara Denize Dökülenler : Susurluk.
3– Ege Denizine Dökülenler : Meriç, Bakırçay, Gediz, K.Menderes, B.Menderes.
4– Akdenize dökülenler : Aksu, Manavgat, Göksu, Seyhan, Ceyhan.
5– Basra körfezine dökülenler : Fırat, Dicle.
6– Hazar Denizine Dökülenler : Kura, Aras

Akarsu rejimleri :
Akarsu rejimi : Akarsuyun debisinin yıl içerisinde gösterdiği alçalma yükselme halindeki seviye değişikliğidir.

Akarsuyun debisi : Akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinden 1saniyede gecen su miktarına debi denir.

Bunu da oku :  Ormanlar ve orman yangınları

Debiye etki eden faktörler :
1) İklim (yağış-sıcaklık)
2) Bitki örtüsü
3) Havzadaki büyük kaynaklar ve yer altı suları
4) Yatağın geçirimliliği
5) Dağlardaki kar kalınlığı
6) Göller
7) İnsan

Rejime etki eden faktörler
1) Yağış rejimi
2) Yağış biçimi
3) Akarsu kaynağı
4) Sıcaklık ve buharlaşma
5) Havzanın genişliği
6) Arazinin şekli ve eğimi

Akarsu rejim tipleri
a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular : Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın seviye düşmesi, kışında seviye yükselmesi görülür. Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda, seviye düşmesi fazla olmaz. Akdeniz akarsu rejimi, barajın olmadığı akarsu veya kolunda görülür.

Örnek : Baraj olan Seyhan-Ceyhan-Gediz-Manavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir.

b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler : Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar şeklinde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda görülür. Örnek : D. Karadeniz ve D. Anadolu akarsuları. Bu tip akarsularda, akım seviyesi Mart – Ağustos arasında yükselir, kışın düşer.

c) Kaynak sularıyla beslenenler : Örnek : Manavgat ve Köprüçay’dır.

d) Gölden çıkan akarsular :
1- Beyşehir gölünden çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu
2- Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı.
3- Manyas gölüne ulaşıp, tekrar gölden çıkan Kocaçay
4- Ulubat gölünü ulaşıp tekrar gölden çıkan Kemalpaşa- Orhaneli
5- Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu
6- Çıldır gölünden çıkan Arpaçay

Bunu da oku :  Türkiye'de ormanlar

e) Karma rejimli akarsular : Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle önemli karma rejimli akarsulardandır. Bu tür akarsular, farklı iklim bölgelerinden beslenir.

Click to rate this post!
[Total: 1 Average: 5]
(Visited 5 times, 1 visits today)

Related posts

Leave a Comment